در این قسمت از مقاله قصد داریم یک سری توضیحات جامع درباره تئوری حسابداری چیست و بررسی چند تئوری حسابداری را در اختیارتان قرار دهیم. رشته حسابداری دارای یک سری قوانین و مقررات می باشد و نیاز است هر حسابداری که در هر شغلی مشغول به کار است، این قواعد کاری را سرلوحه کار خود قرار دهد و پدید آمدن تئوری حسابداری به تحقق این کار، کمک کرده است. در ادامه مقاله به بررسی جامع تر تئوری حسابداری می پردازیم و خواهشمندم تا پایان مقاله آگاه حساب همراه ما باشید.
تئوری حسابداری چیست؟
تئوری حسابداری نوعی پدیده می باشد که به شکل کاملا هوشمند تمامی قوانین و مقررات هر کسب و کاری یا مبانی پایه رشته های مختلف را جمع آوری کرده و در اختیار صاحبان کسب و کار قرار می دهد. یکی از اهداف اصلی تئوری حسابداری، داشتن مجموعه کاملی از علم و دانش می باشد که به شکل واضحی تعریف شده باشد و به صورت سیستماتیک جمع آوری و سامان دهی شده باشد. از این طریق می توان چارچوب قوانین و مقررات هر کسب و کاری را فراهم نمود.
در رشته حسابداری نیز مانند هیات های تدوین کننده استانداردهای حسابداری، در فرم ایده آلی شبیه به رشته های مختلف مانند رشته پزشکی عمل می کند که جهت صحت گزارشگیری مالی، استانداردها و اصول اساسی رشته حسابداری را برای کلیه حسابداران تدوین، تنظیم و لازم الاجرا می شمارند. حسابداران در واقع نقش اجرا کننده تمامی رویه ها را برای ارائه گزارش از اطلاعات مالی در اختیار دارند.
هر یک از حسابداران این قابلیت را دارند که از آن رویه های تجویزی در کار خود بهره ببرند و یا حتی از رویه های غیر تجویزی دیگر استفاده کنند. در یک توضیح کلی این گونه می توان گفت که تئوری های حسابداری مالی به دو دسته تئوری های تجویزی یا تئوری های توصیفی تقسیم بندی می شوند. منظور از تئوری حسابداری در واقع نوعی چارچوب می باشد که رویه های حسابداری را تجویز و مقرر می کند و رفتار حسابداران را در مقابل آن رویه ها تعیین و تنظیم می کند. بدون در اختیار داشتن یک تئوری مناسب، تهیه و تنظیم نمودن استانداردهای حسابداری، عملی نخواهد بود. همانطور که اشاره شد، دو نوع تئوری حسابداری وجود دارد که به شرح موارد ذیل می باشد:
- تئوری تجویزی یا دستوری: مجموعه ای هوشمند از تئوری ها می باشند که به واسطه استدلال های مقیاسی و یا به واسطه استقرار، به صورت لازم الاجرا می شوند. این گونه تئوری ها به شکل دستوری می باشند و هر آن چه را که می بایست وجود داشته باشد و روند کاری بخش حسابداری در یک کسب و کار را پیش بینی می کند.
- تئوری توصیفی: این گونه تئوری ها در واقع بیان گر آن چه که می باشد، هستند. طبق یک سری تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است، تلاش می شود تا وضعیت موجود را بررسی کنند.
در واقع این گونه می توان بیان کرد که وضعیت ایده آل به این شکل است که دو تئوری دستوری و توصیفی با یکدیگر تناسب داشته باشند و هیچ گونه تعارضی بین آن ها یافت نشود.
مزایای استفاده از تئوری حسابداری
از سری مزایای استفاده از تئوری حسابداری می توان به موارد ذیل اشاره نمود که عبارت است از
امکان درک درست روش تدوین قواعد و استانداردهای حسابداری در قالب ساختار صورت های مالی: با توجه به این که ممکن است استانداردهای ملی حسابداری منتشر شوند، نیاز است که بیان کنیم این گونه استانداردها فقط در صورتی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند که دارای ساختاری سازمان یافته و تدوین شده باشند.
امکان فراهم نمودن زمینه بهبود در پروسه تدوین استانداردهای جدید: در هر پروسه زمانی، از طریق تهیه و تنظیم استانداردهای رشته حسابداری، کار به پایان نمی رسد، چرا که پروسه تدوین استانداردهای حسابداری به صورت مستمر، ادامه دار است. هر کدام از استانداردها ممکن است تحت بازنگری مجدد قرار گیرند و یا این که تغییر کنند و حتی با هر کدام از استانداردهای جدید جایگزین شوند. این قبیل فرایندها در دنیا اجرا شده است و به صورت فراگیر می باشد. حسابداران در سرتاسر دنیا این اعتقاد را دارند که استانداردهای حسابداری و تئوری حسابداری را باید با استفاده از فرایند تکامل تدریجی، تقویت نمود.
امکان یکپارچه سازی استانداردهای حسابداری در سطح ملی و یا حتی در سطح بین المللی: مثالی که می توان از یکپارچه کردن استانداردهای حسابداری در سطح ملی عنوان نمود، یک سری استانداردهایی می باشد که از طرف سازمان حسابرسی منتشر شده است. انجمن بین المللی حسابداران تلاش می کند از طریق تهیه و تنظیم استانداردهای اینترنشنال حسابداری وظیفه یکپارچه سازی در سطح بین المللی را انجام دهند.
کمک به بیان نمودن و یا توصیف وضعیت موجود: با استفاده از تئوری حسابداری می توان تمانمی دلایل و طریقه به کارگیری بعضی از روش های حسابداری از طریق تعدادی ازحسابداران را تعیین نمود.
کمک به پیش بینی کردن: استفاده از تئوری حسابداری در پیش بینی آینده استانداردهای حسابداری و همین طور پیش بینی این مسئله که چه استراتژی هایی جایگزین روش های موجود خواهند شد، بسیار کمک کننده می باشد.
انواع مختلف تئوری حسابداری
تئوری مالکیت انفرادی: منظور از تئوری مالکیت انفرادی یا همان تئوری مالکانه، در واقع نوعی تئوری می باشد که قدمت آن به شروع قرن 18 می رسد و در واقع شرح کاملی از کسب و کارهای های کوچک می باشد که دارای مدیر و مسئول در بخش های مختلف می باشند و هم چنین تمامی شرکت هایی که پیش از انقلاب صنعتی وجود داشتند. تئوری مالکیت انفرادی در حسابداری مرتبط با موسسات تضامنی و موسسات انفرادی دارای کاربردهای فراوانی می باشد که دلیل آن این است که در این گونه از موسسات، سود بدست آمده در هر دوره به حساب مالک مربوطه واریز می شود.
در این تئوری محاسبات سود و زیان به شکل سنتی انجام می شود، به گونه ای که نمی توان به درستی میزان افزایش ثروت را اندازه گیری نمود. از این تئوری نمی توان برای شرکت های سهامی استفاده کرد. البته نیاز است بدانید که بعضی از افراد این تئوری را برای شرکت های سهامی نیز استفاده می کنند و تمام سود های بدست آمده و سرمایه پرداختی را جزوء خالص ثروت سهام داران معرفی می کنند. برخی از ویژگی های تئوری مالكيت انفرادی به شرح موارد ذیل می باشد:
- در تئوری مالکیت انفرادی، مالک، در راس کار می باشد.
- در این تئوری، تمامی بدهی ها، تعهدات مالکان و هم چنین دارایی ها به مالک تعلق دارند.
- سرمایه شرکت در واقع همان ارزش خالص واحد تجاری از نظر مالکان آن شرکت می باشد.
- بر طبق این تئوری، هزینه برابر باکاهش در سرمایه و درآمد برابر با افزایش در سرمایه به حساب می آید.
- سود خالص به طور مستقیم در اختیار مالکان قرار داده می شود و افزایش ثروت مالکان را به همراه دارد که در طی این فرایند، سرمایه مالکان افزایش پیدا می کند.
تئوری واحد انتفاعی (تئوری شرکت های سهامی): بر طبق تئوری واحد انتفاعی، شرکت در واقع یک نوع نهاد اجتماعی می باشد که با هدف تامین نمودن منافع برای تمامی گروه هایی که فعالیت می کنند که این گونه گروه شامل افراد ذیل می باشند که عبارتند از کارکنان، سهام داران، مشتریان، دولت به عنوان یک مرجع مهم مالیاتی، تعداد زیادی از مردم، چندین نماینده قانونی و … . هم چنین این امکان فراهم است که از تئوری حسابداری اجتماعی به عنوان شکل گسترده تر تئوری واحد انتفاعی بهره برد.
از این تئوری بیشتر در شرکت های بزرگ و پیشرفته استفاده می شود که کاربرد اصلی آن در تشخیص تاثیر عملیاتی شرکت بر روی همه گروه های مختلف جامعه می باشد. از بعد حسابداری، این تئوری نشان دهنده این است که گستره مسئولیت گزارش گری مناسب، موجب می گردد تا بستانکاران، سهامداران و دیگر گروه های مختلف جامعه را تحت نظر داشته باشند. در تئوری واحد انتفاعی، مبحث ارزش افزوده به عنوان مهم ترین مبحث در رابط با سود و زیان می باشد که از سوی مسئولیت های اجتماعی شرکت های بزرگ، بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
تئوری مدیریت (فرماندهی): از تئوری فرماندهی بیشتر با هدف مدیریت بهتر استفاده می شود. بر طبق تئوری فرماندهی، برای داشتن مدیریت بهتر، نیاز به یک سری اطلاعات جامع و یکپارچه ای می باشد تا بتواند کنترل تمامی امور را در دست گرفت و مجموعه گزارش های جامعی را ارائه نمود. بر طبق این اصل می توان این گونه عنوان نمود که تئوری فرماندهی بیشتر با حسابداری مدیریت تطابق دارد تا حسابداری مالی،بنابراین با توجه به این مبحث، تمامی توجهات به سمت کنترل منعکس می گردد و می توان به صورت جزئی نظارت نمود.
تئوری تفکیک شخصیت (واحد اقتصادی): تئوری تفکیک شخصیت بر طبق نظریه پرفسور پی تون و در سال 1992 ارائه گردید که براساس این تئوری هوشمند، واحد انتفاعی و صاحبان آن از هم تفکیک می گردند. معادله حسابداری بر اساس تئوری تفکیک شخصیت به این صورت می باشد: جمع دارایی ها = جمع بدهی ها + حقوق صاحبان سرمایه
تئوری وجوه: تئوری وجوه در سال 1947 میلادی و به صورت پایان نامه دکتری پروفسور ویلیام واتر ارائه گردید و سپس در سال 1974به شکل کتاب و با عنوان مشابه در پایان نامه، به تعداد فراوان چاپ گردید. ویلیام واتر در کتاب های نوشته شده خود از تئوری های مالکیت انفرادی و تفکیک شخصیت، انتقاد کرده است و به همین دلیل موجب پیدایش تئوری وجوه گردید. در این تئوری، توجهی به ارتباط بین مالکان و موسسات و یا الویت قرار دادن شرکت ها و سازمان های مختلف نشده است.
اما نکته ای که دیده شده است این است که یک واحد عملیاتی که فعالیت محور باشد را به عنوان مبنا در گرایش و اصطلاحات حسابداری عنوان نموده است که به عنوان حساب مستقل شناخته شده است و شامل بعضی از دارایی ها و تعهدات مرتبط با دارایی ها می باشد.
کلام آخر
در این قسمت از مقاله به توضیح تئوری حسابداری چیست و بررسی چند تئوری حسابداری پرداختیم و تمام تلاش خود را کردیم که انواع مختلف تئوری حسابداری را شرح دهیم و کاربرد هر یک را عنوان کنیم. از شما عزیزان نیز تشکر می کنم که تا این قسمت از مقاله همراه ما بودید و خواهشمندم نظرات خود را برایمان کامنت کنید.